مطالب مهم در ماه رمضان

آقای دکتر سعید حسینی 90/5/5
متخصص تغذیه
سوال – آیا در ماه رمضان بدن ما بیشتر به مواد غذایی احتیاج دارد ؟
پاسخ – در قدیم می گفتند که وقتی ماه رمضان می آید باید کمتر خورد و گرسنگی کشید تا حس گرسنه ها را درک کنیم وقدر نعمتهای خدا را بدانیم ولی امروزه بنظر می آید که رنگ قضیه دارد تغییر می کند . امروزه بحث این است که چکار کنیم که گرسنه و تشنه نشویم . اگر ما گرسنه و تشنه نشویم شاید روزه داری آنچنانی هم نداشته باشیم . خیلی از مردم در آخر ماه مبارک رمضان این دغدغه را دارند که چرا وزن ما زیاد شده است . وقتی ما در حالت استراحت یاخواب هستیم یا اینکه نشسته ایم بدن ما نیازی دارد و عمده نیاز بدن ما این است که انرژی مصرف ریه ، قلب و کلیه بکند که آنها کار بکنند . بخش نیاز دیگر ما فعالیت فیزیکی ماست . در ماه رمضان سهم فعالیت های فیزیکی خودبخود کم می شود. انرژی که بدن ما در حالت استراحت مصرف می کند در این ماه کم می شود. اگر ما خوردن مان را در ماه رمضان کم نکنیم حتما نسبت به گذشته وزن مان زیادتر می شود. بعضی افراد در رورهای اول ماه رمضان سردرد و ناراحتی دارند زیرا بدن نیازش مثل قبل از ماه رمضان است و بدن هنوز خودش را با این ماه تطبیق نداده است . بعد از چند روز چون الگو تغییر می کند نیازها هم تغییر می کند . و بعد از مدتی این حالت برای بدن عادی می شود. پس اگر قرار هست که تغییر وزنی نداشته باشیم حتما خوردن باید کمتر بشود . زیرا هم فعالیت فیزیکی مان کم می شود و هم نیاز بدن در شرایط استراحت کمتر خواهد شد . اگر ما در این ماه خوردن مان مثل سابق باشد در آخر ماه رمضان اضافه وزن خواهیم داشت .
سوال – در وعده ی سحر و افطار باید از چه مواد غذایی استفاده کرد ؟
پاسخ – توصیه ی کلی ما همیشه این است که آنچه را که شما قبلا بعنوان صبحانه می خوردید در وعده ی افطار قرار بدهید . و آنچه را که معمولا بعنوان شام می خوردیم با فاصله ی یکی دو ساعت از افطار آنرا بخوریم . ناهار در وعده ی سحر خورده بشود . همانطور که زمان ماه رمضان در زمستان و تابستان تغییر می کند ممکن است که این وعده ها تغییر بکند . در تابستان می گوییم که ناهار در وعده ی سحر خورده بشود زیرا ما روز بلندتری خواهیم داشت و تقریبا ما شانزده ساعت چیزی نمی خوریم . اگر در این زمان طولانی بدن را بدون سوخت نگه داریم ممکن است که مشکلاتی داشته باشیم . پس فعلا که زمان طولانی تر است وعده ی اصلی تر به وعده ی سحری برود . در مخورد بعضی از افراد اما و اگرهایی هم وجود دارد . یک موقع هست که ما با افرادی روبرو هستیم که لاغر هستند یعنی دریافت هایشان بالا نیست و اشتهای زیادی هم ندارند . اگر فردی اشتهای زیادی ندارد ، وعده ی اصلی که حاوی چربی بیشتری است را در سحر بخورد . چربی زمانی که در معده می ماند تا هضم صورت بگیرد طولانی تر است ، سیری که به دنبال خود خواهد داشت طولانی تر است . پس دختر خانم ها و آقا پسرهای که مادرهایشان نگران هستند که اینها خیلی نمی تواند بخورند و لاغر هستند نباید وعده ی اصلی غذایشان که چربی دارد را در وعده ی افطار ببرند زیراچربی و کره احساس سیری به آنها می دهد .کسی که افطاری خورده دیگر در زمان بیداری نمی تواند چیزی بخورد زیرا سیر است و سحر هم میل ندارند . پس اگر ما می خواهیم که برای خوردن زمان داشته باشیم و می خواهیم بچه مان بیشتر بخورد ، آنهایی که لاغر هستند باید مواد قندی شان را در افطار ببرند . ما یا مواد قندی یا پروتینی یا چربی می خوریم . مواد قندی زودتر جذب می شود و زودتر هم هضم می شود و انسان گرسنه می شود . اگر ما چربی بخوریم ممکن است که هشت ساعتی ما را سیر نگه دارد . پس اگر می خواهیم که بیشتر بخوریم ، مواد قندی در افطار برود و سهم چربی ما بیشتر برای سحر بماند . این قابل توجه بچه هایی است که تازه می خواهند روزه بگیرند و گرسنگی اذیتشان می کند . پس اول چربی و بعد پروتئین و بعد قند حالت سیر کنندگی را دارد . اگر قرار است که در ماه رمضان ذولبیا وبامیه خورده بشود بهتر است که در افطار خورده بشود که بعد زودتر گرسنه می شوند . عکس این برای افرادی است که چاق هستند . افراد چاق از این فرصت استفاده بکنند و کمتر دریافت بکنند . اگر پروتئین و مواد چربی را دم افطار بیاورند و اگر این را بخورند سیر می شوند و بعد از افطار ریزه خواری نمی کنند تا بعد با مشکل اضافه وزن روبرو بشوند .
سوال – باز کردن روزه با چه موادی بهتر است ؟
پاسخ – وقتی دستگاه گوارش استراحت می کند و ما می خواهیم شروع به خوردن بکنیم ، با یک نوشیدنی گرم شروع بکنیم . علتش این است که دستگاه گوارش و عروق ما به ماده ی سرد واکنش نشان می دهد و خودش را جمع می کند. برای خوردن اول باید روده این پذیرش را داشته باشد . اگر شما اول یک لیوان آب سرد بخورید یک اسپاسم یا جمع شدگی می دهد . بعد که شما می خواهید بخورید احساس خوبی نخواهید داشت . حالا اگر هم می خواهید بخورید باید عروق بازتر باشد که راحت تر به آن پذیرش برسد . پس حتما با یک نوشیدنی ولرم افطار کنید . این نوشیدنی ولرم می تواند چای باشد و این انتخاب بسیار خوبی است . اگر کسی مشکل گوارشی نداشته باشد که نسبت به شیر عدم تحمل نداشته باشد ، شیر هم می تواند انتخاب خوبی باشد اگر شیر ولرمی باشد . با یک سوپ کم چرب ولرم هم می توان افطاری را شروع کرد .
سوال – در مورد فواید میوه ها و سبزیجات و اینکه آنها را چه موقع بخوریم توضیحاتی بفرمایید .
پاسخ – سبزیجات معمولا انرژی به بدن ما نمی رسانند . اما به بدن ما فیبر و ویتامین ها را می رساند . فیبری که از طریق سبزیجات می آید فیبر نامحلول است . کمکی که این فیبر به ما می کند این است که ممکن است که در ماه رمضان خیلی از افراد دچار یبوست بشوند ، برای پیشگیری و رفع یبوست استفاده از سبزیجات حتما توصیه می شود . فیبری که ما مصرف می کنیم دو کار انجام می دهد . هم در درمان اسهال و هم در درمان یبوست بکار می رود . اینها مثل یک اسفنجی می ماند که به خودشان آب جذب می کنند. اگر شما در ماه رمضان سبزیجات زیادی بخورید اما آب کم بخورید ممکن است که یبوست شما تشدید بشود . پس سبزی به تنهایی نمی تواند کارگشا باشد . حتما بایددر کنار سبزی آب فراوان خورده بشود . میوه ها هم همین فیبر را به ما می رساند و این عمدتا فیبر محلول است و ویتامین ها را هم به ما می رساند . فیبر محلول میوه به کسانی که کلسترول بالا یا بیماریهای قلبی و عروقی دارند کمک می کند . کسانی که دغدغه ی وزن را دارند باید بدانند که میوه به همراه خودش انرژی دارد و انرژی را هم می آورد . پس این طور نیست که چون میوه خوب است پس آزاد هستیم که هر مقدار که می خواهیم میوه بخوریم . همه ی افراد در بیست و چهار ساعت دو تا چهار سهم میوه بخورند . هر مشت شما تقریبا یک سهم میوه می شود . یک سیب یا پرتغال تقریبا یک سهم میوه می شود .
سوال – در مورد کسانی که از مواد کافئین دار مثل قهوه و چای استفاده می کنند آیا این درست است که باید چند روز قبل از ماه رمضان مضرف این مواد را کم بکنند تا بعدا دچار سردرد نشوند ؟
پاسخ – موادی در کافئین وجود دارد که حالت آرامبخشی دارد و مثل یک اعتیاد در حد خفیفش می ماند . وقتی شما کافئین مصرف می کنید این بدن عادت می کند و وقتی شما می خواهید ناگهانی کافئین را حذف بکنید حتما این سردرد بوجود خواهد آمد . پس برای اینکه مقداری عادت بکنیم چند روز قبل آن را بتدریج کم بکنیم . این سردرد بخاطر کافئین است .
سوال – در مورد میزان مصرف آب درماه مبارک رمضان توضیحاتی بفرمایید .
پاسخ – در مورد خوردن آب ممکن است که شما از افراد مختلف چیزهای مختلف بشنوید و نگاههای متفاوتی باشد . ما باید یک کیلوکالری انرژی دریافتی باید یک میلی لیتر آب مصرف بکنیم . ما می گوییم همه ی افراد بطور معمول به ازای هر کیلو وزن بدنشان سی کیلو کالری انرژی لازم است . یعنی اگر یک فردی هفتاد کیلوگرم است دو هزار و صد کیلوکالری انرژی لازم دارد و دو هزار و صد سی سی آب نیاز دارد که تقریبا حدود هشت لیوان آب می شود . پس فردی که شصت کیلو گرم است نیاز به انرژی او کمتر می شود . البته بهتر است که من بگویم بدن ما هشت لیوان مایع لازم دارد . این مایع می تواند از آب ساده باشد یا بصورت میوه ای که می خورم که دارای آب است باشد . حتی بعضی از سبزیجات ممکن است که تا نود درصد آنها آب باشد . پس هشت لیوان مایعات صرفا هشت لیوان آب نیست . ما نسبت به این آبی که دریافت می کنیم مسمومیتی بوجود نمی آید و اگر بیشتر مصرف کنیم ضرری نمی کنیم . افراد مختلف نیازهایشان به انرژی با هم فرق می کند و به تبع آن نیاز به مایعات شان هم فرق می کند . اگر فردی رنگ ادرارش روشن است یعنی آب دریافتی او کافی است . اما اگر رنگ ادرار تیره باشد یعنی آب دریافتی کامل نیست .
سوال – مادران شیرده در ماه رمضان می تواند روزه بگیرند ؟
پاسخ – من در جایگاهی نیستم که پاسخ صریح به آن بدهم .من ممکن است که به ظاهر فردی نگاه بکنم و بگویم که می تواند روزه بگیرد ولی وقتی خود این فرد روزه می گیرد خودش احساس مشکلاتی را دارد . و احساس می کند که روزه به او آسیب هایی را می زند . در مورد شیردهی منع صد درصد وجود ندارد . یک مادر شیرده تقریبا باید پانصد کالری انرژی به بچه اش منتقل بکند . حالا ممکن است که طرف شیر خودش را به بچه می دهد و همراه آن شیرخشک هم می دهد ، این هم اسمش مادر شیرده است و یک مادری که به دوبچه ی دوقلو شیر می دهد هم اسمش مادر شیرده است . اینها نیازهایشان متفاوت است . نکته ی اساسی که وجود دارد این است که برای اینکه شما شیر خوبی داشته باشید باید چند عامل را مورد نظر قرار بدهید. مکیدن بچه ترشح شیر را تحریک می کند . برای ساخته شدن شیر در بدن یکسری مواد اولیه لازم دارد . مواد اولیه آن پروتئین ، کربوهیدرات ، قند و چربی است که می خورد . اگر شما مواد را دادی ولی آب را تامین نکردی ممکن است که شیر به سمت خشک شدن برود. مادرشیردهی که روزه می گیرد حتما باید میزان آب دریافتی شان بالا باشد . یکی به این دلیل که شیر می خواهد ساخته بشود و هم اینکه نیاز بدن خودشان تامین بشود که مشکلی در ماه رمضان برایشان بوجود نیاید .
سوال – با وزن هفتاد و نه کیلو در ماه دوم بارداری هستم . آیا من می توانم روزه بگیرم ؟
پاسخ – ما اینجا می توانیم کلی گویی بکنیم و جزئیات آنرا پزشک شان می توانند به ایشان بگویند . معمولا مادران باردار قادر به روزه داری نیستند . اما من بازهم به قطع و یقین نمی توانم این را بگویم . اطلاعاتی که ایشان به من می دهند کم است . عمدتا مادرانی که باردار هستند مجاز به روزه داری نیستند ولی باز تشخیص آن بعهده ی پزشک شان است.
سوال – یک دختر دوازده ساله دارم که کاهش وزن دارد . وزنش هم سی کیلو گرم است. آیا او می تواند روزه بگیرد؟
پاسخ – افرادی که وزنشان کم است الزاما از دید ما افراد ناسالمی نیستند . یعنی نسبت به افرادی که چاق هستند بعضی مواقع افرادی که کم وزن هستند سالم تر می باشند . پس ملاک روزه داری ما چاقی و لاغری نیست ، سلامت است . ممکن است که یک فردی از دید من و شما چاق باشد و ما فکر کنیم که می تواند روزه بگیرد ولی او فرد سالمی نباشد و نتواند روزه بگیرد . فردی هم که لاغر است الزاما این طور نیست که باید روزه اش را بخورد . پس ملاک سلامت است . شاخص هایی که در سلامت نقش بازی می کند در سنین مختلف متفاوت است .دختر ایشان باید قد ، وزن ، رنگ و رخسارش را ببینیم . یک وقت شما با فرد لاغری مواجه هستی که تمام استرس است و علت لاغری او به دلیل استرس زیادی او است . اشتهای او بدلیل استرس کم شده است . ما به او می گوییم که اگر استرس شما فروکش بکند شما به سمت چاق شدن می روید . چه چیزی می تواند استرس را از بین ببرد ؟ روزه داری آرامش را برای او می آورد . و می تواند به او کمک بکند . مامی توانیم به این فرد یک شربت اشتهاء بدهیم که در موقع سحر بهتر بخورد تا بتواند تا افطار طاقت بیاورد و در واقع دریافتش بیشتر باشد . تاکید ما این است که در این رابطه با پزشک خودتان مشورت کنید زیرا او سابقه ی لاغری شما را می داند . من در اولین نگاه به بیمارم یک تشخیصی می گذارم و این می تواند به من خط بدهد . یک فردی که انسولینی است و قندش تنظیم نیست بطور یقین می توان گفت که او مجاز به روزه داری نیست . زیرا این ملاک مشخص دارد .
سوال – من بیست و سه سال دارم . وزن من هشتاد و قدم صد و شصت وهشت سانتیمتر است . بیماری زمینه ای هم ندارم ولی دچار کم خونی خفیف هستم . آیا من می توانم روزه بگیرم ؟ برای رفع کم خونی باید چکار کنم ؟
پاسخ – کم خونی عادی همان کم خونی آهن است که بسیاری از خانمها دارند و این دلیل بر نگرفتن روزه نیست. ممکن است که ایشان بخاطر کم خونی شان مقداری ضعف داشته باشند و اگر انرژی و آب کمتری مصرف بشود این ضعف و خستگی بیشتر خواهد شد . اما این سلب مسئولیت نمی کند . در ضمن نوع کم خونی ها فرق می کند . مثلا کم خونی در مورد بیماری مزمن داریم و در اینجا کم خونی ملاک نیست اصل بیماری ملاک است که آیا آن بیماری تشدید می شود یا نمی شود ؟ اگر فردی کم خونی دارد وبیماری کلیوی هم دارد ، ما باید ببینیم که بیماری کلیوی چیست . اگر بیماری کلیوی او مزمن است و او را دچار بیماری کرده است نمی تواند روزه بگیرد . پس او بخاطر بیماری کلیوی نمی تواند روزه بگیرد نه بخاطر کم خونی . اگر ما کم خونی ویتامین ب را داریم باید از آن مواد تامین بشود . در کم خونی فقر آهن، خوردن سبزیجات تیره کننده کمک می کند. اسفناج تا حدی می تواند به ما کمک بکند . مواد گوشتی و گوشت قرمز آهن قابل جذب تری دارند و می تواند کمک بکند. اگر ویتامین سبزی همراه با ویتامین ث مصرف بشود جذب آن بهتر است . در قالب مولتی ویتامین ها می توان آنرا مصرف کرد.
سوال – برای کسانی که لاغر هستند چه توصیه ای دارید که دچار کاهش وزن نشوند ؟
پاسخ – افرادی که لاغر هستند یک بحث روحی و روانی است یعنی جسم شان سالم است ولی روح و روان شان مقداری حساس است. کسی را که می توان با یک تلنگر روحی بهم ریخت ، اگر این جسم هم مشکلی نداشته باشد دریافت بدن را پایین می آورد . ما آنها را به آرامش دعوت می کنیم و یکی از برکات ماه رمضان این است که بتوانیم به آرامش برسیم . اگر شما یک گرم چربی بخورید دوبرابر یک گرم قند یا پروتئین انرژی به شما می دهد . افراد لاغر موادقندی شان را در افطار بخورند و آب میوه مصرف بکنند . بجای این که خود سبزیجات را بخورند که اثر سیرکنندگی دارد به طرف آب سبزیجات و مایعاتی که انرژی دارد بروند . مثل شیر .اگر در این شیر عسل ریخته بشود و همراه خرما خورده بشود انرژی بیشتری به آنها می دهد . چربی ها را هم در وعده ی سحر مصرف بکنند . اگر مشکل چربی و قلبی ندارند می توانند دریافت چربی شان را بالا ببرند انرژی بیشتری به آنها می دهد . بیشتر افرادی که لاغر هستند زمینه شخصی و روحی و روانی آنها باعث می شود که دریافت شان بالا نباشد یا مواد جذب خوبی نداشته باشند .
سوال – در مورد تبلیغات ماهواره ای در زمینه چاقی و لاغری توضیحاتی بدهید .
پاسخ – بحث تبلیغاتی این است که شما یک هفته ای چاق بشوید یا موادی را بخورید که چند شب لاغر بشوید ، اگر می خواهید گونه تان بزرگ بشود یا صورت تان گِرد بشود و ... ما در کتابهای خودمان چنین چیزهایی پیدا نمی شود و ما فقط آنرا در تبلیغات رسانه ای می بینیم . در خیلی از موارد شما نام اف دی ای سازمان غذایی و دارویی امریکا را در این تبلیغات می شنوید . این سازمان اصلا به آنها کاری ندارد و بررسی نمی کند . اگر می خواهید بفهمید که در این داروهای چاق کننده تقلبی هست یا خیر چند چپز را می توانید در نظر داشته باشید معجزه آسا ، پدیده ، رمز و رازی دراین نهفته است و... اینها نشانه ی تقلب است .کسانی که چاق هستند و می خواهند لاغر بشوند ،اگر درهفته بیش از نیم تا یک کیلو وزن از دست بدهند بطور یقین آنها چربی از دست نمی دهند یا عضله از دست می دهند که سوخت و ساز بدنشان پایین می آید و بعد باید منتظر چاقی های بعدی باشند یا بطور موقت آب از دست می دهند که آن هم بزودی برمی گردد . نمک چاق کننده نیست بلکه آب همراه نمک باعث چاقی می شود. در بسیاری از این مواد تبلیغی مواد ادرار آور وجود دارد که شما آب از دست می دهید یا تعریق شما زیاد می شود. به هر روشی که شما آب زیاد از دست بدهید مضر است . ما داروهای ادرار آور را در شرایطی خاص به افرادی که ورم دارند می دهیم تا آب دفع بشود .یک فرد معمولی نباید آب از بدنش دفع بشود. اینکه می گویند که این مواد گیاهی و خالص است درست نیست ومن نمی دانم این ازکجا آمده است . مگر تریاک و هروئین و کاکوئین چیست ؟ مگر موادمخدر از کجا بدست می آید ؟ خشخاش را می کارند و این مواد را از آن بدست می آورند . پس صد درصد گیاهی را معادل صد درصد بی ضرر ندانیم . گول این چیزها را نحورید . اینها سودجویی است . اگر همه ی مشکلات به این راحتی حل بود مثل واکسن زدن ، این مواد را می دادیم که همه بخورند و لاغر بشوند . پس این طور نیست .
سوال – من بیست و دوسال دارم و وزنم پنجاه وهفت کیلو و قدم صد و شصت سانتیمتر است .افت فشارهم دارم . در مورد گرفتن روزه چه توصیه ای دارید؟
پاسخ – شما قد و وزن مناسبی دارید . اگر گاهی افت فشار پیدا می کنید ، دریافت نمک را کمی بالا ببرید تا آب بیشتری دریافت کنید و معمولا این مشکل حل می شود. نمک را در وعده ی افطار بیشتر بکنند .
سوال – آیا با مصرف برخی مواد می توان بوی بد دهان را در ماه رمضان از بین برد؟
پاسخ – ما باید در پزشکی همیشه دنبال علت باشیم . اگر ما بهداشت خوب دندان داشته باشیم بخشی از این قضیه حل است . افراد می گویند که ما در غیر از ماه رمضان مشکلی نداریم ولی در ماه رمضان این اتفاق می افتد و هر چه به افطار نزدیکتر می شود این بو تشدید می شود. پس این ممکن است که به بهداشت خیلی کاری نداشته باشد . وقتی بدن ما شروع به چربی سوزاندن می کند ، موادی در بدن آزاد می شود که بوی اَسِتن می دهد و این بو ممکن است خوشایند نباشد . معمولا شما با این بو نمی توانید کاری بکنید . زیرا در بدن چربی می سوزد و اجسام اَسِتنی تولید می شوند که این بو را دارند . ممکن است که اینها اثر تجمعی داشته باشد . اگر ما مشکل لثه داریم باید با دندان پزشک مان چک کنیم که مطمئن باشیم که مشکل لثه و دهان و دندان نداشته باشیم . اگر این مشکلات را نداشته باشیم و بهداشت دهان و دندان را رعایت کنیم ، با بوی سوختن چربی نمی شود کاری کرد .
سوال – من اصلا علاقه ای به میوه و سبزی ندارم . در ماه رمضان چه موادی را مصرف بکنند که دچار یبوست نشوند ؟
پاسخ – ما به خیلی چیزها علاقه نداریم ولی برای سلامتی مان باید آنرا مصرف کنیم . ما برای اینکه یبوست نداشته باشیم باید فیبر مصرف کنیم . منشا خوب فیبر یا سبزیجات یا حبوبات است . اگر ایشان سبزی مصرف نمی کنند می توانند حبوبات بیشتری مصرف بکنند که آن هم مشکلات نفخ را دارد .
سوال – با مصرف سحری احساس سنگینی به من دست می دهد . آیا می توان وعده ی سحری را حذف کرد ؟
پاسخ – وعده ی سحری را به هیچ عنوان نباید حذف کرد مخصوصا که الان تابستان است وحذف سحری معنایش این است که دوازده شب چیزی بخورند وتا فردا ساعت هشت شب چیزی نخورند و ما این را توصیه نمی کنیم . حالا بعضی ها می گویند منظور از اینکه سحری نمی خوریم این است که پلو و خروشت نمی خوریم ، شیر یا بیسکویتی می خوریم . این کمک کننده است .
هم جسم و هم روان مان باید خوب کار بکنند و با هم ارتباط دارند . ما نمی توانیم جسم خوبی داشته باشیم اگر روان خوبی نداشته باشیم . نمی توانیم روان خوبی داشته باشیم بدون اینکه جسم خوبی داشته باشیم . پس فرصت ها را غنیمت بدانیم . درست است که به جسم و خوردن اهمیت میدهیم باید به روح و روان هم بهاء بدهیم . جسم سالم و روان سالم مستلزم این است که عمر طولانی تر داشته باشیم . پس به یکدیگر بیشترکمک کنیم .